Waarom betalen reizigers niet altijd de juiste prijs voor hun ov-reis?
Context
Tijdens COVID is het aantal niet betalende reizigers sterk gestegen. Dit kwam voornamelijk omdat er minder op geldige vervoersbewijzen gecontroleerd werd en meer naar de naleving van de coronaregels werd gekeken. Na de coronaperiode werd de controle op vervoersbewijzen weer opgepakt. Uit onderzoek van vervoerbedrijven blijkt dat incidenten in het openbaar vervoer vaak komen door betaalconflicten. Daarom wilde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat samen met de decentrale overheden (DOVA) en de ov-vervoerders meer inzicht krijgen in de beweegredenen van reizigers om wel of niet te betalen. Kortgezegd hebben wij onderzoek gedaan naar de betaalmoraal van reizigers.
Werkwijze
Voor dit onderzoek hebben we gebruik gemaakt van een, voor de mobiliteitswereld, vernieuwende methode: participatief observeren. Participatieve observatie houdt in dat een individu of groep mensen worden geobserveerd, terwijl de onderzoeker actief deelneemt in de te observeren situatie. Voor ons onderzoek naar beweegredenen om niet of minder voor een ov-reis te betalen liepen we mee met de kaartcontrole om de niet of minder betalende ov-reizigers te kunnen observeren. Ook was dit een unieke kans om in gesprek te gaan met de mensen die veel te maken hebben met onze doelgroep, namelijk de conducteurs en controleurs van de verschillende ov-vervoerders.
Aanvullend hebben we tijdens ons veldwerk ook een vragenlijst uitgezet onder betalende en niet-betalende reizigers, waarbij we onderscheid konden maken in de uitkomsten van die twee groepen.
Resultaat
Op basis van de uitkomsten van de observaties, de vragenlijsten en interviews kregen we een goed overzicht van de gedragsmechanismen die een rol spelen bij de keuze om wel of niet te betalen voor het ov.
Uit ons onderzoek blijkt dat de pakkans een belangrijke voorspeller is voor de keuze om wel of niet te betalen. Helaas is het niet altijd eenvoudig om de controlefrequentie op te schalen. Daarom adviseren wij om in te zetten op slimmere controlemethode en aanvullend om de resultaten van kaartcontroles duidelijk te communiceren. Een dergelijke aanpak, zoals gehanteerd door Transport for London (TFL) in Engeland, kan het effect van controle vergroten zonder de frequentie ervan te verhogen.
Ten tweede kwam uit ons onderzoek dat de regels en omstandigheden niet altijd duidelijk zijn voor (internationale) reizigers, vooral vanwege verschillen tussen vervoerder en informatie barrières. Wij stellen voor om de reizigers tijdig te informeren en bewust te maken van hun betalingsverplichtingen. Dit kan bijvoorbeeld door informatie toegankelijker te maken doormiddel van aanpassingen in de reisplanner-apps.
Tot slot hebben de huidige boetes voor niet-betalen aan impact verloren door de stijgende (ov) prijzen, wat de preventieve werking van boetes kan ondermijnen. Omdat de (ov) prijzen de laatste jaren zijn gestegen en de hoogte van de boetes niet mee zijn gestegen, voelt de boete voor een berekenende niet-betaler relatief steeds minder zwaar. Wij adviseren daarom om de hoogte van de boetes te herzien, mogelijk door middel van een trapsgewijs boetesysteem, zoals gehanteerd door De Lijn in België.
De combinatie van in van informatievoorziening, zichtbare controle en herziening van het boetebeleid is veelbelovend om de betaalmoraal positief te beïnvloeden en zo betaalmoraal onder reizigers te stimuleren.