Onderzoek optimalisatie toegang bovenregionaal doelgroepenvervoer (Valys)
Context
Valys is een vervoersysteem met taxi’s bedoeld voor reizigers met een mobiliteitsbeperking die sociaal-recreatieve ritten buiten hun eigen regio maken. Gebruikers moeten een speciale pas hebben om te kunnen reizen met Valys. Het aanvragen van zo’n Valyspas kan op drie manieren. Mensen die een Wmo-vervoersindicatie van hun gemeente hebben, hebben recht op Valys-vervoer. De Wmo is een wet in het kader van hulp en ondersteuning met als doel om burgers te helpen om deel te kunnen nemen aan de maatschappij. Daarnaast kunnen mensen die beschikken over een OV-begeleiderskaart of een gehandicaptenparkeerkaart een Valyspas aanvragen. De toegang tot andere voorzieningen geldt als bewijs om in aanmerking te komen voor Valys. Daarom spreken wij van een indirecte toegang tot Valys.
In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) voerde MuConsult in 2016 een verkennend onderzoek uit naar de mogelijkheden om de inrichting van de toegang tot Valys te verbeteren. Het ministerie van VWS is opdrachtgever van Valys en had drie redenen om dit onderzoek uit te voeren:
- De indirecte toegang tot Valys via Wmo-vervoervoorziening, OV-begeleiderskaart en gehandicaptenparkeerkaart zou kunnen leiden tot een mismatch tussen behoefte en vervoersvoorziening voor wat betreft behoefte om buiten de eigen regio te reizen.
- De Wmo legt meer nadruk op eigen kracht en netwerk. Pas daarna wordt gekeken wat gemeenten als algemene voorzieningen kunnen aanbieden. Vervolgens komen maatwerkvoorzieningen (zoals Wmo-vervoer) aan de orde. Dit zou ertoe kunnen leiden dat minder mensen een vervoersindicatie krijgen waarmee ze toegang hebben tot Valys. Dit riep de vraag op of het systeem van indirecte indicatiestelling nog adequaat werkt.
- Bijzondere indicaties. In het verleden zijn bijzondere indicaties ‘solo vervoer’ en ‘voorin zitten’ afgegeven zonder formele grondslag. Gebruikers beschouwden dit als verworven rechten. Met de vervoerder is hiervoor een tussenoplossing gevonden, die echter niet optimaal is.
Werkwijze
Centraal in de onderzoeksaanpak stond een proces waarbij wij samen met het veld verschillende mogelijkheden voor een andere toegang tot Valys verder hebben uitgewerkt. Hiervoor is een brede klankbordgroep geformeerd met vertegenwoordigers van cliëntenorganisaties, gemeenten, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de huidige Valys vervoerder, het kenniscentrum CROW, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en het ministerie van VWS.
Het onderzoek bestond uit twee fasen. Fase 1 betrof een brede verkenning van een aantal mogelijke scenario’s voor de toegang tot Valys. Deze fase resulteerde in de keuze door de klankbordgroep voor de verdere uitwerking van twee kansrijke scenario’s. In fase 2 zijn de kansrijke scenario’s verder in detail uitgewerkt en ontbrekende informatie aangevuld. Het resultaat van deze fase is een uitwerkt plan van aanpak voor de invoering. Aanvullend is een onderzoek uitgevoerd naar de behoeften onder (potentiële) gebruikers van Valys. Door middel van een digitale enquête is informatie verkregen over het reisgedrag en reisbehoeften van mensen met een mobiliteitsbeperking.
Resultaat
Uit het onderzoek bleek dat de reisbehoefte voor reizen buiten de eigen regio en de daarbij gewenste ondersteuning varieert per individu én per reis. Het onderzoek bevestigt dat het huidige gebruik van Valys niet volledig overeen komt met de behoefte. Een deel van de potentiële doelgroep heeft wel een vervoerbehoefte maar geen toegang tot Valys. Een ander deel heeft wel toegang tot het Valysvervoer zonder dat hier daadwerkelijk behoefte en/of noodzaak voor is. Tot slot is er scheefgebruik van Valys, omdat Valys vrijwel uitsluitend gebruikt wordt als deur-tot-deur taxi en nog relatief weinig als een manier om mensen van of naar de trein te brengen. Mensen met een mobiliteitsbeperking geven aan dat zij met de juiste hulp en ondersteuning vaak wel in staat zijn met de trein te reizen.
Op basis van de uitkomsten van het behoefteonderzoek en de beoordeling van de scenario’s hebben wij een aantal adviezen uitgebracht om de toegang tot Valys verbeteren. Het belangrijkste advies is dat de toegang en indicatiestelling, meer dan nu het geval is, rekening zouden moeten houden met de verschillen in behoefte aan ondersteuning. Daarnaast zouden deze prikkels moeten bevatten om mensen die daartoe in staat zijn te stimuleren om vaker (deels) gebruik te maken van het openbaar vervoer. Meer maatwerk in de toegang is dus wenselijk. Dit maatwerk bestaat eruit dat de toegang en indicatiestelling resulteert in een individueel gebruikersprofiel: op basis van de persoonlijke kenmerken van de gebruiker (waaronder de aard en omvang van de beperking) en aan de hand van landelijke criteria wordt in kaart gebracht welk type OV-reis en onder welke omstandigheden deze persoon kan maken.
In december 2016 is het rapport met begeleidende Kamerbrief naar de Tweede Kamer gestuurd.